Τη Δευτέρα του Πάσχα τα νεκροταφεία σε πολλά χωριά της Κρήτης γεμίζουν από τους συγγενείς των νεκρών. Οι γυναίκες βάζουν σε πανέρια και πιατέλες τα καλούδια των ημερών και τα πηγαίνουν στο νεκροταφεία για να μεταφέρουν το αναστάσιμο μήνυμα στους νεκρούς αγαπημένους τους.
Κόκκινα αυγά, καλιτσουνάκια, πασχαλινά τσουρέκια και ότι άλλο συμπλήρωνε το πασχαλινό τραπέζι πηγαίνει και στο νεκροταφείο, σε μια κίνηση υψηλού συμβολισμού, τις ρίζες της οποίας πρέπει να αναζητήσουμε στα νεκρόδειπνα της αρχαιότητας.
Ο ιερέας του χωριού κάνει τρισάγιο πάνω στον κάθε τάφο και στη συνέχεια τα πασχαλινά γλυκά ανταλλάσσονται μεταξύ των γυναικών που βρέθηκαν στο νεκροταφείο, για να επιβεβαιώσουν στους νεκρούς τους πως ο Χριστός αναστήθηκε οπότε η ζωή νίκησε το θάνατο κι άρα υπάρχει ανάσταση νεκρών και σε αυτή ελπίζουν.
Ανάλογο έθιμο με την Κρήτη έχουν κι άλλες περιοχές της Ελλάδας ενώ κυρίως το συναντάμε στους Έλληνες που κατάγονται από τον Πόντο, οι οποίοι όμως επιλέγουν να μεταφέρουν τα πασχαλινά τους εδέσματα στο νεκροταφείο την Κυριακή του Θωμά κι όχι τη Δευτέρα του Πάσχα.
Υπάρχουν εξάλλου χωριά, κυρίως στη δυτική Κρήτη, όπου οι γυναίκες πηγαίνουν, μεταξύ άλλων στο νεκροταφείο ένα πιάτο αρνίσιο συκώτι, τηγανισμένο και σβησμένο με ξίδι.
Κατά την αρχαιότητα, με βάση τα ευρήματα που υπάρχουν, ήταν διαδεδομένη πρακτική τα νεκρόδειπνα, με φαγητό και κρασί, καθώς τότε ο θάνατος είχε πολύ διαφορετικό νόημα, όπως και η αντιμετώπιση του.
Στην παραπάνω μαρμάρινη ανάγλυφη στήλη, της πρώιμης ελληνιστικής περιόδου, βλέπουμε για χαρακτηριστική παράσταση νεκρόδειπνου. Στα δεξιά εικονίζεται ένα ζευγάρι. Ο άνδρας, μεγαλύτερος σε κλίμακα, απεικονίζει τον αφηρωισμένο νεκρό.
Κάθεται σε κρεβάτι, στηρίζεται στο αριστερό χέρι και στο ανασηκωμένο δεξί κρατάει φιάλη, ενώ στα πόδια του κάθεται η νεαρή γυναίκα του, η οποία τον αγκαλιάζει. Μπροστά τους υπάρχει ένα τραπέζι, γεμάτο με διάφορους καρπούς και φαγητά. Στο κέντρο της παράστασης εμφανίζεται γυμνή ανδρική μορφή, μικρότερη σε μέγεθος από το ζευγάρι, ο ηνίοχος. Στο αριστερό τμήμα της παράστασης και σε μικρότερη κλίμακα, επίσης, απεικονίζονται οι συγγενείς του ζευγαριού και ανάμεσα σε αυτούς και στον ηνίοχο στέκει ένας μεγάλος ελικωτός κρατήρας. Στο ανώτερο τμήμα της αριστερής πλευράς βλέπουμε την προτομή ενός αλόγου, το οποίο χαρακτηρίζεται ως χθόνιο στοιχείο.
Στο δεύτερο εικονιζόμενο επιτύμβιο ανάγλυφο, με περίγραμμα σε μορφή ναΐσκου, το οποίο βρέθηκε στη Μυτιλήνη, βλέπουμε επίσης μια σκηνή νεκρόδειπνου.
Στο κέντρο, πάνω σε κλίνη, μία ημίγυμνη ανδρική μορφή κρατάει κάνθαρο στο αριστερό χέρι και στηρίζει το δεξί στον ώμο της καθισμένης γυναίκας, πιθανότατα συζύγου του, που στρέφει το κεφάλι της προς τον άνδρα κρατώντας στεφάνι. Το ζεύγος πλαισιώνουν δύο μικρότερου μεγέθους μορφές: μια γυναικεία, καθισμένη σε θρόνο, που παίρνει κάποιο από τα αρτύματα από τραπέζι εμπρός της και ένας όρθιος γυμνός οινοχόος, που κρατάει οινοχόη στο ένα χέρι .Στην πάνω αριστερή γωνία μέσα σε μετόπη διακρίνεται επίσης κεφαλή αλόγου.
Στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο φυλάσσεται εξάλλου το παραπάνω αναθηματικό ανάγλυφο νεκρόδειπνου, από την Ελευσίνα, που χρονολογείται από τον 4ο αιώνα π.Χ. Το Ελευσινιακό νεκρόδειπνο βρέθηκε τον Οκτώβριο του 1885 στις ανασκαφές που έγιναν στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας και εικονίζει πέντε χαρακτήρες.
Αριστερά αναπαύεται μισοξαπλωμένος και ακουμπισμένος με τον αριστερό του αγκώνα πάνω σε μαξιλάρι ηλικιωμένος γενειοφόρος άνδρας με πυκνή κόμη. Στα αριστερά του, στην άκρη της κλίνης του ανδρός, κάθεται μια γυναίκα, ντυμένη με χιτώνα και ιμάτιο και τα μαλλιά δεμένα πίσω.Μπροστά τους είναι ένα τραπέζι, πλούσια στρωμένο με στρογγυλά ή πυραμιδοειδή αντικείμενα που παριστάνουν ψωμί, καρπούς, και άλλα φαγητά. Στο υπόλοιπο τμήμα του ανάγλυφου ανακαλύπτουμε από αριστερά προς τα δεξιά έναν κρατήρα, έναν γυμνό οινοχόο ενώ στο δεύτερο τραπέζι κάθονται δύο γυναίκες.
