Του Δημήτρη Χ. Σάββα
Τελικά και από το φετινό Μάρτη επιβεβαιώνεται αυτό. Ένας Μάρτης που μας βρίσκει ανασχηματισμένους. Για αρκετούς, κωδικός σταθερότητας και ανασύνθεση της κυβέρνησης στην τελική ευθεία εξόδου από τα μνημόνια, αφού άλλος θ’ αναλάβει το βάρος για τις επενδύσεις, άλλος θα έχει ειδική αποστολή για το προσφυγικό, η μεγάλη έκπληξη με τον αναπληρωτή υπουργό Άμυνας Φώτη Κουβέλη ίσως σημαίνει κίνηση διεύρυνσης προς την Κεντροαριστερά και τόσα άλλα που ακούγονται να λέγονται. Πάντως, εδώ κρατάω τα λόγια του αειμνήστου Πρωθυπουργού και Προέδρου Δημοκρατίας στη συνέχεια, του Κωνσταντίνου Καραμανλή: «Ότι εδώ στην Ελλάδα γίνονται πολλά και δεν λέγονται, καθώς επίσης λέγονται πολλά που δεν γίνονται». Ανασχηματισμός, λοιπόν, ανασύνθεσης και σταθερότητας για την συμπολίτευση, με τον Πρωθυπουργό να έχει όλη την άνεση να αποφασίσει εάν και πότε θέλει να κάνει έναν ευρύ ανασχηματισμό, ανακατεύοντας στ’ αλήθεια την τράπουλα. Απ’ ό, τι καταλαβαίνετε, αρχίζουμε να μπαίνουμε για τα καλά στο χορό των ανασχηματισμών που πρόκειται ν’ ακολουθήσουν. Από την άλλη πλευρά, η αντιπολίτευση λέει τα δικά της. Μιλάει για υποκαμμενοποίηση του Κουβέλη, όπως και ισχυρίζεται ότι ο Πρωθυπουργός ούτε ήθελε ούτε μπορούσε τον ανασχηματισμό. Του προέκυψε ως ένα πολιτικό ατύχημα, αφού προηγουμένως είχαμε την αποκάλυψη του μισθωτικού πλεονεκτήματος του ζεύγους Παπαδημητρίου. Ας ευχηθούμε, όμως, να πάνε όλα κατ’ ευχήν. Να δέσει το υπουργικό συμβούλιο μεταξύ του και να υπάρξει στήριξη και ομοφωνία.
Για άλλο, όμως, ξεκινήσαμε και αλλού μας έχουν πάει τα γεγονότα. Το θέμα μας είναι ο Μάρτης, ο πρώτος μήνας της Άνοιξης, ο μήνας που αρχίζει η φύση να μας προκαλεί και να μας φέρνει κοντά της αφού σιγά-σιγά υποχωρεί ο χειμώνας! Σίγουρα ο Μάρτης είναι άρρηκτα δεμένος με τη Σαρακοστή και κατά τη παροιμιακή έκφραση, δεν λείπει. Τα έθιμα της Σαρακοστής τηρούνται περισσότερο από άλλα επειδή συνδέονται κυρίως με τη θρησκευτική συμπεριφορά του λαού, αλλά και με τη λατρεία των νεκρών του. Συνήθως οι μεγαλύτεροι στην ηλικία νηστεύουν, μετέχουν στη λατρεία των ψυχών (Ψυχοσάββατα, μνημόσυνα) και παρακολουθούν τις ακολουθίες των Χαιρετισμών. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου η νηστεία, που η παράδοση τη θέλει απόλυτη τις τρεις πρώτες μέρες. Φυσικά, η εκδοχή ότι ‘‘καθαρίζουν’’ ό, τι απέμεινε την Καθαρά Δευτέρα είναι ασταθής, απλά βολεύει αρκετούς να συνεχίσουν το ασταμάτητο, από τις μέρες του Τριωδίου, φαγητό τους, που συνήθως είναι το κρέας. Καλή είναι, λοιπόν, η διατροφική αλλαγή της Σαρακοστής, η οποία τονίζεται με την καθαροδευτεριάτικη έξοδο στη φύση και την κατανάλωση νηστίσιμων φαγητών, καθώς και της λαγάνας- είδος άζυμου ψωμιού, δηλαδή χωρίς προζύμι. Η αποχή από το κρέας και τα γαλακτοκομικά, όπως και τα αβγά και γενικά τις ουσίες που επιβαρύνουν τον ήδη καταπονημένο οργανισμό ( σ’ όλο σχεδόν τον χειμώνα) θα διατηρηθεί μέχρι το Πάσχα, με κατάλυση ψαριού μόνο του Ευαγγελισμού και του Λαζάρου. Φέτος που το Πάσχα πέφτει νωρίς, Ψυχοσάββατα δεν έχουμε αυτό το μήνα. Δεσπόζουν, όμως, οι Χαιρετισμοί της Παναγίας μας. Το έθιμο της νηστείας είναι πανάρχαιο και συναντάται σ’ όλους τους λαούς και τις εποχές. Η στέρηση τροφής σαν εκδήλωση πένθους και η μίμηση του θείου προτύπου παραμένουν τα κυρίαρχα στοιχεία της νηστείας ως θεσμού και με πλούσια κρεοφαγία την τρίτη ημέρα κατά τους αρχαίους συγγραφείς. Την κατάληξη αυτής της νηστείας σήμαινε μάλλον το αρχαιοελληνικό ρήμα ‘‘μεγαρίζω’’ που διατηρήθηκε σε ελληνικές διαλέκτους στη μορφή ‘‘μαγαρίζω’’ που σημαίνει διακόπτω, παραβιάζω τη νηστεία και κατ’ επέκταση μολύνω, βεβηλώνω. Αργότερα, ίσχυσε το ‘‘αρταίνομαι’’ και το ‘‘πασχάζω ή πασκάζω’’ που εξελίχθηκε από την ονομασία της μεγάλης χριστιανικής γιορτής. Στα ιερά παραδείγματα βασίζονται και οι χριστιανικές νηστείες, αφού γνωρίζουμε ότι νήστεψαν ο Μωυσής, ο Δαυίδ, οι Προφήτες, ο Χριστός και οι Απόστολοι. Ένα από τα χαρακτηριστικά ονόματα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου ήταν ο Νηστευτής. Τη βάση των χριστιανικών νηστειών αποτελούσαν στην αρχή τα Πάθη και η Ανάσταση του Χριστού, γι’ αυτό η πρώτη και παλαιότερη νηστεία είναι η νηστεία πριν από το Πάσχα, σε ανάμνηση των Παθών του Κυρίου και της αποχώρησής του από τον κόσμο, σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου:« Ελεύσονται ημέραι, όταν απαρθή απ’ αυτών ο Νυμφίος και τότε νηστεύσουσιν». Οι πρώτοι Χριστιανοί τηρούσαν τη νηστεία προ του Πάσχα, ακολουθώντας το παράδειγμα των Αποστόλων και μένοντας άσιτοι, τρώγοντας μόνο μία φορά την ημέρα ξερό ψωμί και πίνοντας λίγο νερό.
Αυτός είναι ο Μάρτης της Σαρακοστής, την οποία, κατά το λαό μας, δεν μπορεί να αποχωριστεί. Τον συνοδεύουν, όμως, και άλλοι χαρακτηρισμοί, όπως γδάρτης και παλουκοκάφτης, λόγω των αντίξοων, πολλές φορές, καιρικών συνθηκών όπου τα παρατεταμένα κρύα του αναγκάζουν ειδικά τους ανθρώπους της υπαίθρου να καίνε ακόμα και τα παλούκια από τους φράχτες για να ζεσταθούν. Είναι ένας μήνας πεντάγνωμος, αφού κάνει διάφορα και αμέσως μετανιώνει. Τον διακρίνει μια αστάθεια, όπως δυστυχώς στις μέρες μας διακρίνει πολλούς και πολλές. Οι τελευταίες ίσως και να το δείχνουν στις σχέσεις τους με τους άντρες. Χαρακτηριστικό αυτής της κατάστασης είναι οι στίχοι ενός μπαϊλντισμένου και σφόδρα ερωτοχτυπημένου νέου σε μία όμορφη, αλλά πεντάγνωμη παρουσία:
«Του Μάρτη τα καμώματα, ήμαθες και μου κάνεις
τη μια γελάς, την άλλη κλαις, και θα με κουζουλάνεις».
Δίκιο είχε ο άνθρωπος, μα πού θα το εύρισκε. Παρ’ όλα αυτά, όμως, δεν το έβαλε κάτω και συνέχισε:
«Ωσάν τον ανεμόμυλο, η γνώμη σου γυρίζει
όπου φυσά ο άνεμος, η φτερωτή σβουρίζει».
Επίσης, ο Μάρτης είναι ο μήνας του φυτέματος, αλλά και, εξαιτίας της μεγάλης εορτής του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, τον αποκαλούν Βαγγελιάτη. Μήνας ακόμα του ξενιτεμού, αφού το φαινόμενο του αποδημητισμού και του ταξιδιωτισμού στις μέρες του είναι έντονο. Ανοίγει ο καιρός, τα πλοία με τους ναυτικούς μας σαλπάρουν. Παλιότερα, τέτοιες μέρες είχαμε και τις μαρτιάτικες αναχωρήσεις των μαστόρων για άλλα μέρη.
Θα κλείσουμε, όμως, με τον Μάρτη της Άνοιξης, του πρώτου της μήνα, που συχνά υποτροπιάζει και μάλιστα πολλές φορές βαρύτατα. Παρ’ όλες, όμως, αυτές τις ιδιοτροπίες, συνδέεται με τον ερχομό της, κάτι που δεν άφησε αδιάφορους τους ποιητές, αρκεί να θυμηθούμε κάποιους στίχους από το ποίημα του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά, το οποίο έχει τίτλο ‘‘Ρόδου μοσχοβόλημα’’ από τη συλλογή του 1912 ‘‘Η πολιτεία και η μοναξιά’’ :
«Εφέτος άγρια μ’ έδειρεν η βαρυχειμωνιά,
που μ’ έπιασε χωρίς φωτιά και μ’ ήβρε χωρίς νιάτα,
κι ώραν των ώρα πρόσμενα να σωριαστώ βαριά
στη χιονισμένη στράτα.
Μα χτες, καθώς με θάρρεψε το γέλιο του Μαρτιού
και τράβηξα να ξαναβρώ τ’ αρχαία τα μονοπάτια,
στο πρώτο μοσκοβόλημα ενός ρόδου μακρινού
μου δάκρυσαν τα μάτια».
