Η δράση του Χρυσοχόου στη Θεσσαλονίκη υπήρξε μια από τις πιο μελανές σελίδες στην κατοχική ιστορία της πόλης. Μάλιστα μετά τον πόλεμο υπερασπίστηκε ως μάρτυρας τον σφαγέα των Εβραίων, Μαξ Μέρτεν….
Υπήρξε στενός συνεργάτης των Ναζί και όπως αναφέρεται σε έγγραφό του προς τους νομάρχες και επάρχους της δικαιοδοσίας του, απέκλειε “κάθε ενδεχόμενο άσκησης βίας” κατά τους στρατού κατοχής και επαινούσε “τη “φιλελληνική” στάση των Γερμανών, απέναντι στους οποίους προέτρεπε τον πληθυσμό να επιδεικνύει υπάκουη και νομιμόφρονα στάση”! Αργότερα στη δίκη Μέρτεν προσήλθε ως μάρτυρας υπεράσπισης και με την κατάθεσή του απάλλασσε ή απέδιδε ελαφρυντικά στον Μέρτεν για τα εγκλήματά του εναντίον των χιλιάδων Εβραίων της Θεσσαλονίκης που οδηγήθηκαν στα κρεματόρια. Μάλιστα, η επιμονή του υπέρ του κατηγορούμενου εκνεύρισε το στρατοδικείο, το οποίο τον επέπληξε για τις αντιφάσεις του.
H μαρτυρική κατάθεση του Χρυσοχόου στη δίκη του Μαξ Μέρτεν, μακελάρη των Εβραίων της πόλης. Με την κατάθεσή του απάλλασσε ή απέδιδε ελαφρυντικά στον Μέρτεν για τα εγκλήματα του Ναζί.
Ο Χρυσοχόου όχι μόνο δεν τιμωρήθηκε μεταπολεμικά, αλλά το όνομά του δόθηκε σε δρόμο της πόλης έναντι της Σχολής Τυφλών από το διορισμένο από τη δικτατορία της 21ης Απριλίου δημοτικό συμβούλιο Θεσσαλονίκης. Το τραγικό είναι ότι χρειάστηκαν αγώνες και προσφυγές ώστε αυτό να αλλάξει. Τελικά μόλις πριν από λίγο καιρό ο δρόμος μετονομάστηκε σε Αλμπέρτο Ναρ, ο οποίος υπήρξε γόνος θύματος του ολοκαυτώματος και σπουδαίος λογοτέχνης.
Ποιος ήταν ο Χρυσοχόου
Όπως προκύπτει από δύο τουλάχιστον έγγραφα, στα αρχεία του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης, η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καϊρου και προσωπικά ο πρωθυπουργός της, όχι μόνο δεν ενέκρινε τις ενέργειες του Χρυσοχόου, αλλά αντιθέτως, έδινε εντολή μέσω ασυρμάτου στους πράκτορες της που δρούσαν μυστικά στη Θεσσαλονίκη, να κόψουν κάθε επαφή μαζί του. Σύμφωνα με το ρεπορτάζ του δημοσιογράφου – συγγραφέα Σπύρου Κουζινόπουλου, ο Αθανάσιος Χρυσοχόου υπήρξε επιτελάρχης του στρατηγού Τσολάκογλου που έγινε ο πρώτος κατοχικός πρωθυπουργός. Ο Χρυσοχόου τοποθετήθηκε αμέσως στην έμμισθη θέση του Γενικού Επιθεωρητή Νομαρχιών Μακεδονίας, που υπήρξε κλάδος της Γενικής Διοικήσεως Μακεδονίας, δηλαδή του μετέπειτα υπουργείου Μακεδονίας-Θράκης. Κύρια δραστηριότητά του ήταν η συγκέντρωση αναφορών της Χωροφυλακής και των Νομαρχιών για τις αντιστασιακές ενέργειες κατά των Γερμανών στη Βόρεια Ελλάδα, αλλά και η έκδοση εγκυκλίων και προκηρύξεων με θεωρητικές οδηγίες για την αντιμετώπιση της βουλγαρικής και ρουμανικής προπαγάνδας.
Ο ναζί εγκληματίας Μάξ Μέρτεν (αριστερά) στη δίκη τον Φεβρουάριο του 1959, βρήκε ένθερμη υποστήριξη από τον στρατηγό Χρυσοχόου ο οποίος στην κατοχική Θεσσαλονίκη εκτελούσε χρέη Γενικού Επιθεωρητή Μακεδονίας προδίδοντας τις κινήσεις της ελληνικής αντίστασης
Ποιοι ήταν οι “Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος”
Στους κόλπους αυτής της υπηρεσίας δημιουργήθηκε και άρχισε να δραστηριοποιείται από το καλοκαίρι του 1941 η οργάνωση ΥΒΕ/ΠΑΟ (Υπερασπισταί Βορείου Ελλάδος – Πανελλήνιος Απελευθερωτική Οργάνωσις) που είχε συγκροτηθεί από πρώην αξιωματικούς στην πλειοψηφία. Πραγματικός αρχηγός της ήταν ο Χρυσοχόου, ενώ στην ηγετική ομάδα μετείχαν οι ταγματάρχες Ι. Παπαθανασίου, Ε. Δόρτας, Θ. Μπάρμπας και ο λοχαγός Α. Σακελλαρίδης.
Το αξιοπερίεργο είναι ότι ενώ η ΥΒΕ/ΠΑΟ του Χρυσοχόου ανέπτυσσε μία έντονη αντιβουλγαρική δραστηριότητα για να αποκρούσει υποτίθεται τη βουλγαρική προπαγάνδα. Αυτό που έκανε κυρίως ήταν να βαφτίζει “Βουλγάρους” τους αγωνιστές της Αντίστασης. Την ίδια στιγμή δεν είχε αναλάβει την παραμικρή δραστηριότητα για την προστασία των Ελλήνων στην κατεχόμενη από τους Βουλγάρους φασίστες Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Εκεί όπου οι κατακτητές αιματοκύλισαν το 1941 περισσότερα από 100 χωριά της Δράμας και των Σερρών.
Πολύ γρήγορα και καθώς η Εθνική Αντίσταση φούντωσε στη Βόρεια Ελλάδα, η ΥΒΕ/ΠΑΟ πήρε μια καθαρά αντιΕΑΜική στάση, αντιπαλεύοντας τις οργανώσεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ και της Εθνικής Αλληλεγγύης που είχαν αναπτυχθεί στις πόλεις, τα χωριά και τα βουνά της Μακεδονίας, εξυπηρετώντας στην ουσία τις δυνάμεις του κατακτητή.
Δημοσίευμα της εφημερίδας “Ελευθερία” στις 24-4-1943
Είναι χαρακτηριστική μία είδηση που δημοσίευσε στις 24 Απριλίου 1943 η μυστική εφημερίδα της Αντίστασης “Ελευθερία”, αναφέροντας την περίπτωση του ανθυπασπιστή του Στρατού, Αντώνιου Αντωνίου: “Ο αξιωματικός αυτός παρασύρθηκε και προσχώρησε στην κλίκα του Χρυσοχόου, αλλά γρήγορα επείσθη για τους αντεθνικούς σκοπούς της από διάφορα γεγονότα που με σαφήνεια εκθέτει και έφυγε για να υπηρετήσει κάτω από τη σημαία του ΕΛΑΣ”.
Ένα μήνα αργότερα, στις 10 Μαίου 1943, η ίδια μυστική εφημερίδα του αγώνα, που εκτυπώνονταν με μύριους κινδύνους στην υπόγεια κρύπτη ενός ανθόκηπου της Ξηροκρήνης, σε εκτεταμένο άρθρο της, επισημαίνει εύστοχα για τη δραστηριότητα του δωσίλογου Συνταγματάρχη.
Ο Χρυσοχόου και η οργάνωση ΖΕΥΣ
Κάποια στιγμή, ο Χρυσοχόου στρατολογείται στο δίκτυο κατασκοπίας “Ζευς”, το οποίο είχαν στήσει στη Θεσσαλονίκη από τον Αύγουστο του 1942 ο αστυνομικός Γεώγιος Μαργέτης με τον ασυρματιστή Σπύρο Βρεττό, μεταδίδοντας επί δύο χρόνια πολύτιμες πληροφορίες στους συμμάχους για τις δραστηριότητες των Γερμανών στην περιοχή. Στο δίκτυο αυτό, ο Επιθεωρητής Νομαρχιών είχε τον κωδικό αριθμό “3”, δίνοντας κατά καιρούς διάφορες πληροφορίες. Κοινή αίσθηση ότι ο Χρυσοχόου είχε αποδεχθεί την πρόταση Μαργέτη για την παροχή πληροφοριών στο κατασκοπευτικό δίκτυο, ως “ξέπλυμα” και “ξεκάρφωμα” της δωσίλογης έμμισθης θέσης του Γενικού Επιθεωρητή Νομαρχιών Μακεδονίας, που κατείχε.
Αριστερά: Ναζί στη Θεσσαλονίκη. Δεξιά: η συνέχεια του άρθρου στην εφημερίδα “Ελευθερία” για τη δράση του Χρυσοχόου
Η προαγωγή
Ο Χρυσοχόου λίγο πριν από το τέλος της κατοχής τοποθετήθηκε από τον τελευταίο κατοχικό πρωθυπουργό Ιωάννη Ράλλη ως Γενικός Διοικητής Μακεδονίας, θέση που αντιστοιχεί με αυτή του υπουργού Μακεδονίας-Θράκης. Ο Μαργέτης και οι συνεργάτες του στο δίκτυο “Ζευς”, ταράσσονται μόλις πληροφορούνται τον διορισμό Χρυσοχόου και μεταδίδουν την είδηση με τον ασύρματο στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής. Η απάντηση που έρχεται από το Κάιρο με το σήμα N.R. 47, στις 3 Οκτωβρίου 1944, είναι κατηγορηματική:
Σήμα σας τρία-εννέα. Παπανδρέου ο ίδιος δηλοί αδυνατεί συμφωνήσει ή εγκρίνει διορισμόν Χρυσοχόου παρά Ράλλη. Δέον υπακούσει διαταγάς κυβερνητικού εκπροσώπου. STOP
Το τηλεγράφημα αναφέρει ότι ο ίδιος ο πρωθυπουργός της εξόριστης στο Κάιρο ελληνικής κυβέρνησης αποδοκίμασε τη νέα θέση που ανέλαβε ο Χρυσοχόου και τον καλούσε να την εγκαταλείψει. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο άλλοτε συνταγματάρχης διατύπωνε τον ισχυρισμό ότι τάχα αποδέχθηκε να πάρει υπουργική θέση στην κυβέρνηση για εθνικούς λόγους.
Το ίδιο ισχυρίστηκε όταν μία εβδομάδα μετά, στις 10 Οκτωβρίου 1944 τον επισκέφθηκε στο γραφείο του ο επικεφαλής του κατασκοπευτικού δικτύου, Γεώργιος Μαργέτης, συνοδευόμενος από έναν ακόμη πράκτορα που είχε τον κωδικό αριθμό “4” για να διαμαρτυρηθούν έντονα για τις κινήσεις του Χρυσοχόου, να του ζητήσουν εξηγήσεις και να τον καλέσουν να παραιτηθεί. Η απάντηση του διορισμένου με την έγκριση των Γερμανών, Γενικού Διοικητή Μακεδονίας ήταν τόσο χοντροκομμένη και προκλητική, ώστε οι εκπρόσωποι του δικτύου “Ζευς” να τηλεγραφήσουν την ίδια ημέρα στο Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής: “Διεκόψαμεν πάσαν επαφήν μετ΄αυτού”.
Ολόκληρο το τηλεγράφημα Μαργέτη προς την εξόριστη ελληνική κυβέρνηση έχει ως εξής:
“Κατάπληκτοι ανεγνώσαμεν εφημερίδαν 15ης ότι συνεργάτης 3 (ο Χρυσοχόου) παραλαμβάνει Γενικός Διοικητής stop. Επισκεφθέντες τούτον σήμερον μετά συνεργάτου 4, διεμαρτυρήθημεν εντονότατα και εζητήσαμεν εξηγήσεις. Μας παρέδωσεν την εξής έγγραφον δήλωσιν: “Υποστάς μεγάλας πιέσεις εκπροσώπων κοινωνίας και κατόπιν συστάσεως εθνικού κέντρου ανέλαβον καθήκοντα υπηρεσιακού Γενικού Διοικητού προς πρόληψιν συγχίσεως και τερματισμόν απογοητεύσεως λαού εις κρίσιμον ταύτην περίοδον. Επωμίζομαι πάσαν ευθύνην αλλά δεν θα παύσω συνεχίζων εργασίαν δια Συμμαχικήν και Ελληνικήν υπόθεσιν. Κατεύθυνσις έργου Γενικής Διοικήσεως διεξάγεται εν συνεργασία με εθνικόν κέντρον. Ασχέτως τούτου διεκόψαμεν πάσαν επαφήν μετ’ αυτού, εν αναμονλή οδηγιών και υμών stop.”
Προκύπτει λοιπόν από την ανάγνωση των δύο αυτών τηλεγραφημάτων, που σώζονται σε αντίγραφα στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης , ότι ο Χρυσοχόου, θέλοντας να έχει “και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο”, προσέφερε τις υπηρεσίες του στους γερμανούς κατακτητές, αλλά ήθελε να διατηρήσει και την επαφή με την εξόριστη στο Κάϊρο ελληνική κυβέρνηση. Και για τον σκοπό αυτό, πρόβαλε τον ισχυρισμό ότι ανέλαβε Γενικός Διοικητής Μακεδονίας δήθεν εξαιτίας των “μεγάλων πιέσεων της κοινωνίας”, αλλά και τις συστάσεις του “εθνικού κέντρου”, χωρίς να διευκρινίζει ποιο ήταν το κέντρο αυτό και αν είχε σχέση με την προσκυνημένη στους Γερμανούς δωσίλογη κυβέρνηση της Αθήνας, δεδομένου ότι όλα αυτά τα είχε αποκηρύξει η εξόριστη στο Κάιρο ελληνική κυβέρνηση.
Λίγες ημέρες πριν από το τέλος της Κατοχής, ο Χρυσοχόου συνελήφθη από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στη Θεσσαλονίκη. Κρατήθηκε για αρκετό διάστημα με διάφορες κατηγορίες εις βάρος του, δικάστηκε από λαϊκό δικαστήριο ως δωσίλογος και απελευθερώθηκε από τους Άγγλους μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας…
Με πληροφορίες από τον «Φάρο του Θερμαϊκού», mixanitouxronou.gr
