Του Δημήτρη Χ. Σάββα
Δύσκολα ξεχνιούνται κάποια πράγματα, ορισμένα ιστορικά γεγονότα που έχουν για τα καλά σημαδέψει τον τόπο μας, την πόλη μας, το νησί μας, τους συνανθρώπους μας. Φεβρουάριος του 1947. Τα δύσκολα χρόνια φαίνεται να έχουν περάσει, τουλάχιστο γίνονται προσπάθειες κάποια δυσάρεστα πράγματα να ξεχαστούν. Οι Καστρινοί ζουν σε ρυθμούς αποκριάς! Τέτοιες μέρες, ενώ γιορτάζουν το Τριώδιο και προσπαθούν να γλεντήσουν όσο γίνεται την ημέρα της Τσικνοπέμπτης, το μυαλό τους γυρίζει πιο πίσω, θυμούνται την 13η του Φλεβάρη, την επέτειο της μάχης της Τρεμπεσίνας που το 1941 ένδοξα διεξήγαγε το Ηρακλειώτικο 43ο σύνταγμα. Τι άλλο απομένει; Σίγουρα δόξα και τιμή στους πεσόντες εκεί ήρωες, από τα κόκκαλα των οποίων ελπίζουμε να απορρέει πάντοτε η λογική, το μέτρο και η σύνεση και φυσικά να υπάρχει ειρήνη. Είναι λογικό τέτοιες μέρες οι Καστρινοί να ανατρέχουν σε αναμνήσεις προηγούμενων χρόνων, δυσάρεστες κατά κύριο λόγο, αφού ο πόλεμος τους έχει σημαδέψει για τα καλά. Πόσες και πόσες αναμνήσεις δεν έχουν οι Καστρινοί από άλλες προπολεμικές απόκριες. Τις εκδηλώσεις, όμως, του 1947 τις συνοδεύει μία δυσαρέσκεια, μία συνεχής γκρίνια, αφού έχει απαγορευτεί η μάσκα και το θέαμα θα είναι φτωχό-μόνο λίγα κοτιγιόν στα κεφάλια των πιτσιρικάδων. Ωστόσο, προγραμματίζονται δημόσιοι χοροί και πολλοί ελπίζουν ότι θα διασκεδάσουν. Βέβαια, οι κάτοικοι-για να μη ξεχνιόμαστε κιόλας-ανησύχησαν κάποια πρωινά, λόγω των πυροβολισμών που ακούγονταν. Επρόκειτο για νυχτερινή άσκηση, όμως, του στρατού μας. Ας δούμε, όμως, πώς ο τύπος της εποχής εκείνης σχολίασε τις ημέρες αυτές που είναι ημέρες χαράς!
«Σε γενικές γραμμές μπορεί να λεχθεί ότι οι φετεινές γιορτές της Αποκριάς στο Ηράκλειο ήταν οι πρώτες μεταπολεμικές. Πλήρης τάξη επεκράτησε παντού, ενώ η καλοκαιρία των ημερών επέτρεπε την έξοδο σε όλους, ώστε μερικές ώρες να φαίνεται ότι η πόλη δεν χωρεί πλειά τους κατοίκους της. Το κέφι, βέβαια, λόγω του «τιμαρίθμου», δεν υπήρξε προπολεμικά, αλλά και χοροί επιτυχείς έγιναν και ωραίες τουαλέττες ενεφανίσθησαν και ο κόσμος διασκέδασε ανάλογα. Αλλά αυτό που έγινε την καθαρά Δευτέρα με τη γενική έξοδο των συμπολιτών μας εις την ύπαιθρον, είναι ανώτερον περιγραφής. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι δεν έμεινε κανείς στην πόλη. Όλα τα αυτοκίνητα, λεωφορεία και ταξί, αλλά και παντός είδους μεταφορικά μέσα, χρησιμοποιήθηκαν στην έξοδο. Ο Πόρος, ο Άγιος Ιωάννης, ο Μασταμπάς, το Θέρισσο συγκέντρωσαν χιλιάδες εορταστές, ενώ τα κοντινά αγροκτήματα δέχθηκαν πλήθος εκδρομέων. Και όταν βράδιαζε, τα πλήθη με τραγούδια και κρατώντας τα άδεια καλάθια επέστρεφαν στην πόλη, αλληλοευχόμενα και του χρόνου. Ο καιρός ήταν ιδιαίτερα καλός με την νοτιά να είναι σε μεγάλη ένταση. Η αγορά αρχίζει να γεμίζει με τα σαρακοστιανά: ταραμάς, χαλβάς, ωραίες ελιές, πατάτες και άλλα διάφορα λαχανικά κάνουν σίγουρα τη νηστεία λιγότερο αισθητή. Οι γιορτές αποκριάς έκλεισαν με την ορχήστρα του κέντρου να δίνει την τιμητική της βραδιά στο μέγαρο ‘‘Ντορέ’’».
Ξεχωριστή καταχώρηση στον τύπο της εποχής υπάρχει με τίτλο: Το παντοπωλείο των πτωχών! Προσοχή! Βαλιδέ τζαμί (Ν. Μαγατζέδες), Γεωργίου Γεωργαντά: «Συνιστώμεν εις τους πτωχούς και βιοπαλαιστάς της πόλεώς μας και περιχώρων, ότι προμηθευόμενοι τα τρόφιμά των, εκ του καταστήματός μας, ευρίσκουν σπουδαίαν διαφοράν χρηματικήν και ποιοτικήν. Η προτίμησή σας είναι ωφέλεια της τσέπης σας. Μη σας φαίνεται παράξενο. Μία επίσκεψη είναι αρκετή να σας πείσει. Υποστηρίζετε το συμφέρον σας. Εκ της Διευθύνσεως».
Θα κλείσω, όμως, το σημερινό πόνημά μου με μία αναφορά του Θρασύβουλου Σταυράκη στην εφημερίδα ‘‘Η ΔΡΑΣΙΣ’’, με ημερομηνία 13η Φεβρουαρίου 1947. Έχει τίτλο ‘‘Το Καρναβάλι’’. Ο Θρασύβουλος Σταυράκης μαζί με άλλους: Μουρέλλος, Στυλίτης, Δερμιτζάκης, Δημάκης, Παϊζη είχε μεγάλη συμβολή στην προπολεμική Κρητική λογοτεχνική αναγέννηση! « Με την απαγόρευση της μάσκας τίθεται και εφέτος τελεία και παύλα στο καρναβάλι. Η απαγόρευση άλλως τε αυτή δεν είναι ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία. Χρόνια τώρα η απαγόρευση της μάσκας έγινε μόνιμη. Γι’ αυτό φταίει πάντα η μια ή η άλλη κατάσταση. Οι Έλληνες πρέπει φαίνεται να το πάρωμε απόφαση, ότι δύσκολα, πολύ δύσκολα «θα μονιάσωμε». Και χωρίς ομόνοια το καρναβάλι είναι φυσικό να ενδιαφέρη περισσότερο τους «ντέντεκτιβ» παρά τους κοσμικογράφους. Τα πρώτα χρόνια της Κρητικής απελευθερώσεως έκαμε την εμφάνισίν του το γαϊτανάκι. Ήταν ένα φαιδρό αποκρηάτικο θέαμα που έδινε ζωή στο δρόμο. Ύστερα ήλθεν η γκαμήλα, φαιδρότερη αυτή. Τελευταία το Ηράκλειο χάρις στην πρωτοβουλία πολλών φιλοπρόοδων ωργάνωσε Κομιτάτο των Απόκρεω. Εβραβεύθηκαν τότε ωραία «άρματα» -όπως το άρμα του Διονύσου με Βάκχο γνωστό τελωνειακό και Σατύρους και Σειληνούς όλη τη νεολαία της εποχής. Λίγο θαρρώ προ του κινήματος του 1935 έγινε απόπειρα ν’ αναβιώση το καρναβάλι. Αλλ’ αντί καρναβαλιού ήλθε ο εμφύλιος πόλεμος. Τα λοιπά είναι γνωστά. Η μάσκα με τις επόμενες «μεταβατικές» καταστάσεις και ύστερα το μεγάλο δράμα του πολέμου έμεινε σχεδόν ή εξ ολοκλήρου αχρησιμοποίητη. Η αστυνομία την απηγόρευσε «δια λόγου τάξεως». Το καρναβάλι είναι μια «συνειδητή» τρέλλα και μια απέραντη χαρά. Όταν όλες οι προύποθέσεις είναι εναντίον και της τρέλλας και της χαράς, τι θέλετε να γίνη; Η απαγόρευση έτσι της μάσκας έγινεν ένας επίλογος φυσικός. Έρχεται σαν είδος επικύρωσις του γεγονότος ότι το καρναβάλι είναι μάλλον για τις καινούργιες γενεές. Αυτές θα το χαρούν πραγματικά. Όλοι οι άλλοι θα αρκεσθούν με το καρναβάλι της ζωής. Θα το έχουν και αυτό, όσο έχουν τη ζωή!»
Θαρρώ πως έχει δίκιο ο Θρασύβουλος Σταυράκης, ο μεγάλος αυτός αρθρογράφος του προπολεμικού Ηρακλείου.
