Για την ιστορία της φωτογραφίας του αμερικανικού περιοδικού LIFE με την γυναίκα -σύμβολο της Σφαγής του Διστόμου, Μαρία Παντίσκα, βρήκαμε στοιχεία που έγραψε στην σελίδα της στο Facebook η κ. Δώρα Πλάκα. Αφορμή η κυκλοφορία τεύχους του περιοδικού ΙΣΤΟΡΙΑ (φωτό) με την μαυροφορεµένη Μαρία Παντίσκα στο εξώφυλλό του- είχε εντοπισθεί τυχαία από έναν Διστομίτη φοιτητή το 1980-81.
Λίγους µήνες µετά τη Σφαγή, ο Dmitri Κessel, ανταποκριτής του περιοδικού «Life» επισκέφθηκε το Δίστοµο για ρεπορτάζ. Αποθανατίζει τη Μαρία Παντίσκα (πέθανε το 2009), να στέκεται όρθια µπροστά σε µια σκάφη και να πλένει τα µαύρα ρούχα της στην αυλή. Η φωτογραφία δηµοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «Life» στις 29 Νοεµβρίου του 1944.
Ο τίτλος του κειµένου ήταν «Τι έκαναν οι Γερµανοί στην Ελλάδα» και η λεζάντα ανέφερε: «Η Μαρία Παντίσκα ακόµη κλαίει µε λυγµούς, δύο µήνες αφότου οι Γερµανοί σκότωσαν τη µητέρα της σε σφαγή στην ελληνική πόλη Δίστοµο».Η εφημερίδα ”Ελευθεροτυπία” το 1994 στα 50 χρόνια από την αποφράδα μέρα της Σφαγής, είχε πρωτοσέλιδη σύνθεση την φωτογραφία του 1944 με μια εκείνης της εποχής.
Οι μαυροφόρες
Εμπλουτίσαμε το θέμα με φωτογραφίες των μαυροφόρων γυναικών του Διστόμου, οι περισσότερες από συλλογή του Μουσείου Μπενάκη. Ειναι μια πτυχή που δεν έχει αναδειχθεί…
Στο τέλος βίντεο με τα τραγούδια -λυγμοί του Γιάννη Σφουντούρη “Τρεις Μαυροφόρες” και στην “Αγορά Διστόμου”,στο Μαυσωλείο Διστόμου.
Το κείμενο της Δώρας Πλάκα:
“Η γυναίκα – παγκόσμιο σύμβολο της Σφαγής του Διστόμου είναι η Μαρία Παντίσκα. Κοσμεί το τρέχον εξώφυλλο του περιοδικού ΙΣΤΟΡΙΑ που φιλοξενεί αφιέρωμα για τις Γερμανικές αποζημιώσεις, αλλά η …πορεία της άρχισε από το αμερικανικό περιοδικό παγκόσμιας φήμης, το LIFE, 69 χρόνια πριν…Ποια είναι όµως η ιστορία της;
Λίγους µήνες µετά τη Σφαγή, και συγκεκριμένα την 1η Νοεμβρίου 1944, ο Dmitri Κessel, ανταποκριτής/φωτογράος του LIFE επισκέφθηκε το Δίστοµο για ρεπορτάζ. Τη στιγµή του κλικ της φωτογραφικής µηχανής του συγκλονισμένου ανταποκριτή, η νεαρή Μαρία Παντίσκα, στέκεται όρθια µπροστά σε µια σκάφη και πλένει τα µαύρα ρούχα της στην αυλή – όλο το χωρίο ήταν μαυροφορεμένο για δεκαετίες,ακόμα και οι κουρτίνες, τα τζακόπανα, τα πάντα…
Η φωτογραφία δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο περιοδικό «LIFE» στις 27 Νοεµβρίου του 1944, στη σελίδα 21,μαζί με άλλες από το Δίστομο αλλά και την πληγωμένη από τον ναζισμό Ελλάδα .
«What the Germans did to Greece» (”Τι έκαναν οι Γερµανοί στην Ελλάδα”) είναι ο τίτλος και η λεζάντα της ανέφερε: «Maria Padiska still weeps, four months after the Germans killed her mother in a massacre at the Greek town of Distomo» (”Η Μαρία Παντίσκα ακόµη κλαίει µε λυγµούς, τέσσερεις µήνες αφότου οι Γερµανοί σκότωσαν τη µητέρα της σε σφαγή στην ελληνική πόλη Δίστοµο”).
Αινιγματικός λυγμός
Την Μαρία Παντίσκα – Μίχα, που απεβίωσε στις 12/3/2009 σε ηλικία 84 ετών,την είχα δει αρκετές φορές- δεν της είχα μιλήσει από σεβασμό. Ετάφη στο Δίστομο σε μια σεμνή τελετή ”όπου τίποτα δε μαρτυρούσε τη τεράστια συμβολική σημασία της σεπτής αυτής μορφής που απεικόνισε σε μια φωτογραφία τον απίστευτο πόνο που πέρασε η περιοχή μας, με τον αινιγματικό λυγμό που δεν έφυγε ποτέ από τα χείλη της”,σημειώνει το σάιτ parakato – αλλά είμαι σίγουρη ότι ο πολύ δραστήριος Πολιτισμικός Σύλλογος του Διστόμου κάτι θα κάνει σύντομα.
Το δημοσίευμα του περιοδικού περιλαμβάνει και άλλα συγκλονιστικά στοιχεία για την σφαγή του Διστόμου – όπως και άλλες ”δυνατές ” φωτογραφίες του Dmitri Κessel:
”Ο θάνατος του χωριού. Οι Γερμανοί έσφαξαν τους ανθρώπους και έκαψαν τα σπίτια του Διστόμου”
Να ένα απόσπασμα απο την σελίδα 22: “Μια απο τις τελευταίες επίσημες γερμανικές πράξεις στην Ελλάδα ήταν η σφαγή του Διστόμου. Μια πόλη περίπου 60 μίλια βορειοδυτικά των Αθηνών. Τον περασμένο Ιούνιο ένας περαστικός Γερμανός ρώτησε τον παππά του Διστόμου πατέρα Σωτήριο Ζήση αν υπήρχαν αντάρτες στην περιοχή. Ο παππάς είπε ότι δεν ήξερε κανέναν. Οι Γερμανοί όμως έκαναν επίθεση στην πόλη. Στην αρχή επέστρεψαν και σκότωσαν τον πατέρα Ζήση. Λίγες μέρες αργότερα μια ομάδα μαυροφορεμένων ανδρών των SS μπήκαν στο Δίστομο, διέταξαν τους ανθρώπους να κλειστούν στα σπίτια τους, πέρασαν από σπίτι σε σπίτι πυροβολώντας όλους αυτούς που μπορούσαν να βρουν. Σε δυο ώρες είχαν σκοτώσει 1000 Διστομίτες από τους 1200.(σ.σ λάθος στοιχεία: 218 είναι οι νεκροί). Οι ελάχιστοι επιζήσαντες έτυχε να βρίσκονται στα βουνά και στα χωράφια. Αφού οι Γερμανοί τελείωσαν με τη σφαγή πήραν λάφυρα και έκαψαν το μικρό χωριό. Δεκαπέντε μέρες αργότερα επέστρεψαν αλλά αυτή τη φορά οι χωρικοί είχαν προειδοποιηθεί και είχαν φύγει στα βουνά. Οι Γερμανοί πήραν λάφυρα για άλλη μια φορά”.
Το νεκρό μωρό και η ουλή της μάνας…
”Πέντε συγγενείς της Κατίνας Πίτσου σκοτώθηκαν στο Δίστομο. Πολλές μεγάλες οικογένειες του χωριού ξεκληρίστηκαν εντελώς”.
”Έξι συγγενείς της Μαρίας Καρούζου, ο πατέρας της, η μητέρα της, ο αδερφός, η αδερφή, ο γαμπρός της και ο τρίχρονος ανιψιός της σκοτώθηκαν από τους Γερμανούς”.
Το μωρό της ήταν στην αγκαλιά της Ζωής Σεχρεμέλη όταν οι Γερμανοί το σκότωσαν με μια σφαίρα στο κεφάλι. Η ουλή είναι εκεί που η σφαίρα διαπέρασε τον ώμο της μάνας”.(απεικονίζει την ουλή στην πλάτη).
”Το Δίστομο είναι ένα χωριό με σπίτια από άσπρη πέτρα στους λόφους κοντά στο βουνό Παρνασσός, αφιερωμένο στον Απόλλωνα και τις Μούσες. Τα άδεια κασώματα των παραθύρων δείχνουν ότι τα σπίτια κάηκαν από τους Γερμανούς”.
”Στο νεκροταφείο του Διστόμου θάφτηκαν οι περισσότεροι νεκροί της σφαγής. Πολλοί άλλοι μεταφέρθηκαν στα σπίτια και τοποθετήθηκαν σε τάφους στις πίσω αυλές των σπιτιών από τους ελάχιστους επιζήσαντες που ήταν εκτός του χωριού όταν ήρθαν οι Γερμανοί”. Κάποιοι από τους τάφους , συγγενείς της πεθεράς μου, οικογένεια Σταύρου, ήταν στην αυλή του σπιτιού μας, που μένουμε τα Σαββατοκύριακα…Σκοτώθηκαν μέσα στο σπίτι αυτό…
Οι Γερμανοί ήρθαν σαν μανιασμένα σκυλιά
Σε άλλο σημείο γράφει το LIFE :“Στο δρόμο ο φωτογράφος Kessel του Life συνάντησε έναν χλωμό άνθρωπο που ονομαζόταν Ματθαίος Δημάκος (εννοεί Δημάκας). Μιλώντας με δυσκολία είπε: ”Κύριε είμαι Αμερικανός πολίτης. Ήρθα εδώ(από τις ΗΠΑ) το 1934 να επισκεφτώ τη μητέρα μου. Μετά παντρεύτηκα. Ήθελα να γυρίσω στις Ηνωμένες Πολιτείες και να πάρω τη μητέρα μου και τη σύζυγό μου μαζί. Τώρα δεν έχω κανέναν να πάρω μαζί μου. Οι Γερμανοί ήρθαν σαν μανιασμένα σκυλιά. Η γυναίκα μου τους ικέτευε, παρακαλώ μην μου τα παίρνετε όλα. οι Γερμανοί την πυροβόλησαν. Το μωρό μας έκλαιγε. Έτσι οι Γερμανοί το πυροβόλησαν στο κεφάλι. Το μωρό ήταν οκτώ μηνών” (μετάφραση από αναγνώστη του arahova.wordpress και αναδημοσίευση από http://distomoarchives.blogspot.gr/ ).
Ο Ματθαίος Δημάκας -πέθανε στο Σικάγο πριν μερικά χρόνια – ήταν κατά τις μαρτυρίες ο άτυπος μεταφραστής του Kessel καθώς ήταν μετανάστης στις ΗΠΑ από το 1910 η 12. Ήταν αδελφός του παππού του άντρα μου- Λουκά Δημάκα. Συνολικά 218 άντρες,γυναίκες και παιδιά,πολλά αβάπτιστα, σκοτώθηκαν εκείνη την ημέρα του Ιούνη του 1944,στο Δίστομο.
Πως εντοπίστηκε το τεύχος του LIFE το1980- 81
Αλλά και ο αρχικός εντοπισμός του τείχους του LIFE, έχει την δική του ιστορία: Το βρήκε το 1980-1981 ο δραστήριος Διστομίτης Δημήτρης Πίτσος, νέος μετανάστης-φοιτητής τότε στην Καλιφόρνια :Εψαχνε στην βιβλιοθήκη του πανεπιστημίου του Μπέρκλευ όταν τυχαία έπεσε πάνω σε φωτοτυπίες του τεύχους με το Δίστομο: ”Σηκώθηκε η τρίχα μου μόλις είδα την φωτογραφία της γιαγιάς, μάνα του πατέρα μου, την Κατίνα Πίτσου. Και πιο κάτω την ιστορία του Ματθαίου Δημάκα, αδελφού του πατέρα της μητέρας μου…”.
Η νύφη του Γουέντι Μανκουσο, σύζυγος του Γιάννη Πίτσου, ανέλαβε να βρει το κανονικό τεύχος- βρήκε δυο τεύχη σε παλαιοπωλείο στο Σαν Φραντζίσκο.
Ο θείος του Γιώργος Δημάκας, επίσης κάτοικος Σαν Φραντζίσκο, έστειλε το ένα τεύχος στον Δήμο Διστόμου – έτσι ξεκίνησε η πορεία της φωτογραφίας-σύμβολο…
